وقت تماشای بناهای قدیمی این پله‌های مارپیچی را که به سمت بادگیر و پشت‌بام می‌روند و بهشان «غلام‌گردش» می‌گویند، دیده‌اید؟
همشهری آنلاین – لیلاباقری: پله‌هایی با ارتفاع زیاد و مارپیچ! گردش و پیچشی که باعث می‌شود سطح هرپله به جای مستطیل، یک مثلث باشد با دو ضلع بلند و قاعده‌ای کوتاه. البته فقط برای این مدل پله‌ها اصطلاح غلام‌گردش را به کار نمی‌برند. در لغتنامه دهخدا آمده است «دیواری باشد حائل میان حرمسرا و دیوانخانه و در رباطات ولایات پیش حجره‌ها برآرند.(آنندراج) (بهار عجم). راهرو. کریدور. اتاقی که میان دو اتاق واقع شود و به هر دو آنها راه داشته باشد. ایوان دور عمارت. (فرهنگ نظام). راهرو اطراف بنایی بزرگ. در تداول مردم بروجرد: یک چلو دو خورش، ساختمانش دو اتاق و یک غلام‌گردش.»
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
حالا حکایت این اصطلاح چیست؟ در خانه‌های قدیم و سربینه حمام‌ها افرادی کار می‌کردند که بهشان غلام می‌گفتند. به مردهایشان غلام می‌گفتند و به زنهایشان کنیز. غلام و کنیز معنای نوکر را در فرهنگ امروز داشت. هرچند در قدیم نوکر هم بود اما به کسانی می‌گفتند که در خانه مردم یا اداره‌ها خدمت می‌کردند. درواقع به کارمند اداره «نوکرمآب» می‌گفتند و بین مردم هم این مثل رایج بود؛ «کسی به نوکرمآب زن نمی‌دهد! » به دلیل همان حقوق ثابت کارمندی و آب‌باریکه و… بگذریم! وقتی وارد حمام‌های قدیمی می‌شدی، افرادی در سربینه گرد یا نیمه‌گرد آن در گردش بودند و به مردم خدمت می‌رساندند. چون غلام‌ها در آن قسمت گردش داشتند کم‌کم به آنجا غلام‌گردش هم گفتند. بعد از آن هم به هرچیزی که دوران و گردش داشت حتی اگر راه‌پله بود غلام‌گردش گفتند.
راهرو یا پاگردی که پیرامون گنبد، حیاط یا تالار می‌گردد سه نوع راسته‌رو، صلیب رو و کناررو دارد. این غلام‌گرد یا غلام‌گردشی در اشعار فارسی هم جا پیدا کرد و شاعری سروده:
کیوان غلام بارگه کبریای تست
گردون غلام‌گردش دولت سرای تست
و شاعر دیگری هم سروده است:
از گردش سپهر غلام تو اختر است
جایت غلام گردش آن طاق اخضر است
آدم نمی‌داند این معماری ماست که طبع را شاعرانه می‌کند و اصطلاحاتش آنقدر زیبا و به جا هستند که در طبع‌های موزون و آهنگین راه پیدا می‌کنند. یا معماران ما شاعر بودند و بناهایشان شعرهایی شدند که با جای کلمه با خشت و گل و… بروز و ظهور پیدا کرده است. همین‌طور است که اغلب اصطلاحات در معماری ما حکایتی دارد و عقبه‌ای که نشان از شیوه زندگی و فرهنگ مردم ما در گذشته دارد.
————————————————————————————————————————-
منتشر شده در همشهری محله منطقه ۲۰به تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۳۰*
کد خبر 768417
-
داستان نفوذ روس‌ها به محله قدیمی در شمال تهران | ماجرای کارخانه کبریت‌سازی این محله چه بود؟
-
روایت شاعر مشهور از زندگی در محله نارمک | همسایه‌ها من را نمی‌شناسند | هدیه رهبر انقلاب به این شاعر چه بود؟
-
واگویه‌های مادر شهید جاویدالاثر قراری | یک محله بود و یک ابراهیم
-
گفت‌وگو با قفل‌سازی که نیم قرن را در این حرفه می‌گذراند | ایرانی‌ها زمان صفویه قفل رمزدار ساختند | تصاویر کلیدان‌های قدیمی را ببینید
-
حکایت غلام‌گردش شدن راه‌پله‌ها!
-
موج بازگشت شهروند افغان از ایران به افغانستان | با میل شخصی قصد بازگشت داشتند؟
-
حمله یک سگ به کودکی در پارک ششصد دستگاه مشهد
-
تجمع منتقدان لایحه حجاب مقابل مجلس | قوه قضاییه لایحه را پس بگیرد
-
بزرگ‌نمایی باکو از توان دریایی خود! | علی اف: ارتش ما یکی از قوی‌ترین نیروهای مسلح جهان است
-
چرا مربیانی مانند برانکو و اسکوچیچ خارج از ایران موفق نیستند؟
-
وضعیت مرزهای ایران برای ورود اتباع جمهوری آذربایجان اعلام شد
-
پایتخت زمین‌خواری ایران را بشناسید | ۱۱۹ فقره رفع تصرف اراضی در سه ماهه ابتدای سال
-
اولین خرید استقلال ؛ فکرش را هم نمی‌کردید!
-
قاتل استقلال چشم نکونام را گرفت | خرید غیرمنتظره استقلال با نکونام مذاکره کرد
-
تصاویر دیده نشده از مشایی وقتی قاری قرآن یک برنامه با حضور هاشمی رفسنجانی بود
-
تصاویر همه پادشاهانی که مومیایی شدند
-
استقلال به دنبال شکار ۲ملی پوش | توافقات نهایی انجام شد
-
جمله‌هایی که نباید به شوهرتان بگویید
-
تکلیف ستاره مد نظر پرسپولیس و سپاهان روشن شد | انتقال مهم به یک شرط
-
پلیس‌بازی مادر عروس پرده از راز خواستگار عجیب برداشت | رو در رو شدن خانواده ۲ دختر جوان در مراسم خواستگاری یک داماد
-
اینجا تفرجگاه شاهان قاجار و پهلوی بوده است
-
تا این اندازه مجازید به کودک بگویید تو خیلی باهوشی | می‌خواهید کودکتان خوشحال باشد یا دانشمند؟ | آسیب مدرسه تیزهوشان به برخی دانش‌آموزان
-
حمام‌های سنتی را دریابیم
-
ناهار و عصرانه در خـزینه و سربینه
-
قصری از بخار
-
آشنایی با حمام پامنار – تهران
-
حمامی که قربانی شد
-
آشنایی با حمام‌های قدیمی
-
حمام در تهران
-
آشنایی با حمام تاریخی گله داری – هرمزگان
-
آشنایی با حمام چهارسوق – مرکزی